Engellilere uygun bir mutfak planlarken nelere dikkat edilmelidir?

Güleren Eren Güleren Eren
KROKİ İÇ MİMARLIK, KROKİ İÇ MİMARLIK KROKİ İÇ MİMARLIK Modern kitchen
Loading admin actions …

Engellilerin kullanımına uygun mutfak tasarlamak, yani özellikle tekerlekli sandalyeyle kullanılabilecek bir mutfak planlamak sanıldığı kadar zor değil. Belirli ölçülerin engelli standartlarına uygun yapılmasıyla işe başlanabilir. Bu ölçülerin zaten standardı belirlenmiştir. Onun dışındaysa malzeme, kullanım kolaylığı gibi nitelikler de çoğunlukla bir araştırma yapılarak belirlenebileceği gibi, akıl yürüterek, engelli kullanıcılarla direkt fikir alışverişi yaparak da mutfak tamamen engelli dostu haline getirilebilir.

Gerek binalarda gerek sokakta ülkemizde engelliler için erişilebilirlik düzeyi açısından oldukça gerideyiz. Son yıllarda görme engelliler için zemin kaplamaları, tekerlekli sandalye için uygun otobüsler gibi örnekler arttıysa da bunlar ne yazık ki marijinal uygulamalar olarak kalmakta. Pek çok kamu binasında hala engelli erişimi eksik, özel kurumlarda bu zaten keyfe keder uygulanıyor, metro duraklarının tamamı engelli erişimine uygun değil… .  Bunun gibi pek çok negatif durumdan bahsedebiliriz. Peki engellilerin yaşadığı evlerde durum nasıl? Elbette engelliler aileleri ile yaşıyorlarsa, yakınları evi kendi şartları elverdiğince engelli dostu hale getirmeye çalışıyorlar. En azından öyle olacağını tahmin edebiliyoruz. Çünkü bunun bir kontrol mekanizması yok maalesef.

Engelli derneklerinin de çokça anlattığı gibi engellilerin en önemli sorunu kendi kendilerine yetebilecekleri şekilde yaşamalarına olanak sağlayacak mekanların yokluğu. Evde genellikle yardıma muhtaç kabul edildikleri için örneğin mutfakta herhangi bir iş yapmayacakları öngörülüyor. Oysa bir gün yalnız başına kalma ihtimalleri de olacağı ve tek başına bu işleri yapmak isteyecekleri, yapmalarının kendi gelecekleri ve benlikleri açısından en doğrusu olduğu genelde es geçiliyor. Sokaktaysa yok sayılmamaya yeni başlandılar. Sanki engelliler evde oturmalıymış, sokak onlar için güvenli değilmiş gibi bir algı. var. Tamamen ynlış değil tabii, tehlike var çünkü yollar tekerlekli sandalye kullanmayan ya da görme engeli gibi engelleri olmayanlar için bile tehlikeli. Düzgün kaldırımlar, rampalar, işaretler hak getire. Bu yüzden engelli dernekleri bu konuda epey çalışma yürütmekteler.

Evlerdeki mutfaklar için ya da engellilerin bulunduğu toplu yaşam mekanlarındaki ortak mutfaklar için standart mutfaklardan farklı bir takım standartlar ve ölçüler mevcut. 

Engellilere uygun bir mutfak planlarken işe kapıdan başlayabiliriz. Kapı genişliği en az 80 santimetre, kanat genişliği en fazla 1 metre  olmalıdır. BEdensel engelliler veya yaşlılar, kanat genişliği 1 metreden fazla olan kapıları hareket ettirmekte zorlanırlar. Tekerlekli sandalyenin manevra yapabilmesi için, kapı genişliği ile kapı önündeki mesafe toplamının en az 2 metre olması gerekir. Kapı açıldığında kenar ile kapı kolu arasında en az 60 santimetre mesafe kalmalıdır. Bu koşulların gerçekleşmediği durumlarda sürme kapılar kullanılabilir. Kapı ve pencere kolları yerden 90 ile 140 santimetre arası bir yükseklikte olmalıdır. Yaklaşma imkanının sınırlı olduğu yerlerde yükseklik 1 metreyi geçmemelidir. Kapı kolları uzun ve kıvrık uçlu olanlardan tercih edilmelidir. Kavrama güçlüğü yaratacağından döner kapı kolları önerilmez.

Bahsettiğimiz standartlar daha ziyade bedensel engelliler ve bir nebze görme engelliler için yaşamsal önem taşımakta. Engellilere uygun bir mutfak nasıl olmalı, hep beraber inceleyelim. 

Engellilere uygun bir mutfak için zemin tercihleri

Tekerlekli sandalye ya da yürüteç, baston gibi destekler kullanan insanlar için zeminin kaymaz özellikte olması kullanmayanlar için olduğundan çok daha önemlidir. Mutfak zemini kolayca ıslanabileceği için bu özellik mutlaka malzemede mutlaka aranmalıdır. Pütürlü ve kalın derzlere sahip zemin kaplamaları tercih edilmemelidir, mümkün mertebe pürüzsüz ama kaymaz malzemeler tercih edilmelidir.

Elbette evin içinde kot farkı olmaması da aynı sebepten önemli, eğer ev içinde herhangi bir basamak varsa da bu kot farkı olan yerlerde tekerlekli sandalye için rampa yapılması şarttır. Alanın geniş olması elbette önemli, sandalyenin manevra yapabilmesi için standart mutfakların minimum ölçüleri engellilere uygun bir mutfak için yeterli olmaz. Mutfak mobilyaları arasındaki manevra alanı en az 140x170 santimetrelik bir alanı kaplayacak kadar olmak zorundadır. Aksi takdirde manevra yapılamaz, ileri geri gidişlerle hareket edilmesi gerekir ve gündelik hayat zorlaşır.

Engelliler ocağı nasıl kullanabilir?

Engellilere uygun bir mutfak için en ideal ocak ve eviye tasarımı altı boş tezgahlar üzerinde bulunanlardır. Bu örnekte gördüğümüz gibi sadece ayaklar üzerinde bulunan bir tezgaha yerleştirilmiş ocak kullanımı en kolay modeldir. Böylece tekerlekli sandalyeyle dikey olarak ocağa yaklaşmak mümkün olacak ve bacak kısmı ocağın altında kalacaktır. Tabii ki yükseklik de erişilebilirlik açısından standart mutfaklardan düşük olmalı.

Engelliler için mutfak tezgahı

Tezgahlar da aynı ocaklar gibi engelsiz bir mutfak için uygun nitelikte olmalı. Yükseklik standart mutfaklarda 90 santimetreye yakındır, engellilere uygun tezgah yüksekliğiyse 80 santimetre civarındadır ancak ideal yükseklik kullanan kişiye göre belirlenirse en doğrusu olur. Tezgahın tamamının altı boş olmasa dahi, ocak ve eviyeye de ulaşımı kolaylaştıran ya da en azından mutfaktaki hazırlık aşamasında kullanımı kolaylaştıran altı boş tezgahlar ya da mutfak adaları sadece yemek masası olarak değil engellilere uygun bir mutfak tasarımı için de doğru tercihlerden. Örneğin altları dolu alan ocak ve eviye arasındaki altı boş tezgah da kullanım kolaylığı sunar. Mutfak adası modelleri yazımızdaki örnekleri inceleyerek buna uygun olanları irdeleyebilirsiniz.

Dolap ve çekmeceler

Engellilere uygun bir mutfak için tercih edilecek dolap ve çekmecelerin alt kısmı tekerlekli sandalyenin ayakları için uygun tasarlanabilir. Bunun bir yöntemi dolapsız tezgah kısımları olduğu gibi, bir diğer uygulama da bütün dolapların alt kısmını yeterli yüksekliğe kadar boş bırakmak, ayaklar üzerine dolapları koymaktır. Böylece tekerlekli sandalyenin ayak kısmı alta girebilecek ve çekmece daha rahat ulaşılır bir hale gelecektir. Dolap raflarının dışarı çekilebilir, döndürülebilir olması da bir o kadar uygun bir tercih. Tezgahtan çekilebilir şekilde monte edilmiş kesme tahtaları, kapaklara monte edilmiş sepetler de kullanışlı detaylar olacaktır. Dolap raflarıysa 140 santimetreden yüksekte olursa kullanılmayacaklarını düşüünebilirsiniz, ancak dolap içi asansörlü raf modelleri duvar raflarında kolaylık sağşayabilir. 

Eviye ve bataryalar nasıl olmalı?

Eviyelerin engellilere uygun bir mutfak için ocak ile hemen hemen aynı şekilde yerleştirilmesi idealdir. Yani altı boş olacak şekilde. Kroki İç Mimarlık tarafından hazırlanmış bu örnek banyo lavabosu gibi görünse de engelliler için uygun bir eviye olarak da düşünülebilir. Ancak batarya tamamen enegellilere uygun modellerden seçilmeli ve açma kapama kolay olacak şekilde tezgah üstüne yerleştirilmelidir. 

Küçük ev aletleri

Büyük elektrikli aletler dışında engellilere uygun bir mutfak için küçük ev aletleri de kolay ulaşılabilir olmalı. Altı boş bir tezgah ya da mutfak adasının üzerinde ya da oraya kolayca alınabilecek bir dolapta duran aletler engelli kullanımı için uygun olacaktır. 

Elektrikli aletler

Engellilere uygun bir mutfak tasarlarken dikkat edilecek bir nokta da elektrikli aletler. Örneğin Bulaşık makinesi ya tezgah üstü bir model olmalı ancak tam olarak kullanıma uygun yüksekliğe yerleştirilmeli ya da hemen altı boş bir tezgahın yanında yer almalı. Fırınlar içinse yine dolap içi ürünler tercih edilerek, yatay açılan kapaklar ve alttan çıkan düz bir taşıyıcı yardımcı yüzeye dahil olan engellilere uygun modeller bulmak mümkün. 

Anahtar ve prizler

Engelli mutfaklar için anahtar ve prizler de uygun yüksekliklerde olmalı. Anahtarlar her mekanda olduğu gibi mutfaklar için de yaklaşık 120 santimetre yüksekliğine yerleştirilirken prizler daha özgün çözümler gerektirebilir. Altı boş tezgahların ulaşılabilirşekilde altına yerleştirilen prizler küçüjk ev aletleri için uygun olacaktır. Eğer bu mümkün değilse de dolapların arasında prizler için uygun yükseklikte birimler tasarlanabilir. 

Need help with your home project?
Get in touch!

Highlights from our magazine